Karbon Ayak İzi Nedir? Nasıl Azaltılır?

Bireysel ihtiyaçların giderilmesinden geniş çaplı endüstriyel faaliyetlere kadar birçok aktivitenin merkezinde fosil yakıtlar yer alır.

İlk defa 4. yüzyılda Çin’de kullanılan petrol başta olmak üzere birçok fosil yakıt çeşidi, erişimlerinin kolaylığı nedeniyle günümüzde de yoğun miktarlarda tüketilmektedir. Peki fosil yakıtların karbon ayak izine nasıl bir etkisi vardır?

Fosil yakıtların kullanımı sırasında ise küresel ısınma ve iklim değişikliği gibi sorunların en önemli kaynağı konumundaki sera gazı açığa çıkar. Açığa çıkan sera gazının miktarına ise karbon ayak izi denir.

Bu yazının devamında, karbon ayak izinin tanımından nasıl hesaplanacağına kadar birçok bilgiyi bulabilirsiniz. Ayrıca doğanın korunmasına bireysel açıdan nasıl katkı yapabileceğiniz konusunda fikirler edinebilirsiniz.

Karbon Ayak İzi Nedir?

Karbon ayak izi, bir bireyin, ailenin, kurumun veya ülkenin sürdürdüğü faaliyetler sonucunda atmosfere salınan sera gazlarının karbondioksit cinsinden karşılığıdır. Karbon ayak izini oluşturan unsurlar söz konusu olduğunda, öncelikle endüstriyel faaliyetler ve enerji tüketimi akla gelir.

Hâlbuki hayvan yetiştiriciliği, atık maddeler ve gündelik sorumlulukları hızlıca yapmak amacıyla edinilen alışkanlıklar da karbon ayak izi oluşumunun en önemli nedenleri arasındadır.

Karbon ayak izi, emisyon kaynağına bağlı olarak iki farklı alt kategoriye ayrılır. Bu kategoriler, birincil (doğrudan) ve ikincil (dolaylı) karbon ayak izi ismiyle anılır.

• Birincil Karbon Ayak İzi

Birincil karbon ayak izi, gündelik ihtiyaçların karşılanması esnasında yapılan enerji tüketimi sonucu açığa çıkan emisyon değerlerini ifade eder. Örneğin araba ve uçak gibi ulaşım araçlarında kullanılan fosil yakıtların yanmasıyla açığa çıkan karbondioksit miktarı doğrudan (birincil) karbon ayak izi kategorisine girer.

• İkincil Karbon Ayak İzi

İkincil karbon ayak izi ise plastik başta olmak üzere kullandığımız ürünlerin imalatından geri dönüşümlerine kadarki süreçte atmosfere salınan karbondioksit miktarının ölçüsüdür. Dolaylı karbon ayak izi olarak da adlandırılan bu kategorideki faaliyetler, büyük oranda endüstriyel kaynaklıdır.

Karbon Azaltım Sertifikası Nedir?

Tüm dünyada karbon ayak izini azaltmak, iklim değişikliklerini durdurmak amacıyla çeşitli sertifikasyon çalışmaları yapılmaktadır. Bunlardan biri de karbon azaltım sertifikasıdır.

Karbon Azaltım Sertifikası, bir işletmenin fosil yakıt tüketimi yerine yenilebilir enerjiye yönelerek doğaya salınmasına engel olduğu karbondioksit miktarını gösterir.

Bu sertifikayı alarak işletmeler, sürdürülebilirlik hedeflerine erişme konusunda somut bir adım atmış olur, daha tercih edilir firmalar haline gelebilir.

Karbon Azaltım Sertifikası’nın iki farklı çeşidi bulunur. Bunlardan biri Uluslararası Gold Standart tarafından belirlenmiş olan kural ve yöntemlere göre geliştirilmiştir, diğeri ise VCS Standardı olarak bilinen sertifikadır.

Karbon Ayak İzi Nasıl Hesaplanır?

Çevre tahribatının asgari düzeye indirgenebilmesi için karbon salınım miktarının belirli seviyenin altında tutulması gerekir. Bu koşulu sağlamanın öncelikli yolu ise karbon ayak izini hesaplamaktan geçer.

Karbon ayak izini hesaplarken farklı metodolojiler bulunsa da temel mantık yakıt tüketiminiz ile emisyon faktörünün birbiri ile çarpılmasıdır. Ancak bu hesaplama pratikte biraz daha detaylanmaktadır.

Yakıt tüketimi denince akla ilk gelen araçların yakıtları olsa da günlük yaşantınızda yaptığınız alışverişler, gıda ve giyecek tüketimleriniz, seyahatlerinizin sıklığı ve yöntemi gibi yakıt tüketimine etki eden pek çok unsur bulunmaktadır.

Karbon ayak izini hesaplamak için çeşitli web sitelerinden yararlanılabilir. Daha kapsamlı ve endüstriyel tesislere yönelik hesaplamalar ise genelde bu alana yoğunlaşmış şirketler tarafından özel olarak gerçekleştirilir.

Bu amaç doğrultusunda öncelikle emisyon kaynakları ve tesisin etki alanı belirlenir. Sonraki aşamada, bu kaynaklardan etki alanına ne kadar salınım yapıldığı ölçümlenir.

Sürecin sonunda ise bir rapor oluşturularak tesisin karbon ayak izini nasıl azaltabileceğine yönelik öneriler paylaşılır. Bu rapor, aynı zamanda sonraki yıllar için referans niteliği taşır.

Karbon Ayak İzini Azaltmak İçin Neler Yapabiliriz?

Atmosferdeki sera gazlarının seviyeleri arttıkça iklim değişikliğinin etkilerinin çok daha ağır biçimde hissedildiği, günümüzde yadsınamaz bir gerçek niteliği taşımaktadır. Tarım ürünlerinin yetişmesini zorlaştıran, can ve mal kayıpları ile sonuçlanan bu değişikliğin önüne geçmenin yolu ise karbon ayak izini azaltmaktan geçer.

Bu amaç doğrultusunda birlikte aşağıda sıralanmış olan önlemleri alarak, yaşadığımız gezegeni eski güzelliğine kavuşturabiliriz:

• Motorlu Taşıt Kullanımını Azaltabiliriz

Fosil yakıtlarla çalıştıkları için motorlu taşıtların karbon ayak izleri oldukça yüksektir. Örneğin; bir binek araç, yılda ortalama 4,6 metrik ton karbondioksit salınımı gerçekleştirir. Dolayısıyla daha az kullanmak, atmosfere çok daha düşük miktarda sera gazı salınımı anlamına gelir.

Ulaşım ihtiyacımızı gidermek için yakın mesafelerde bisiklet gibi alternatif ve çevreci araçları kullanabiliriz. Uzun mesafeleri kısa sürede katetmek için de toplu taşıma araçlarından faydalanabiliriz.

• Enerji Verimliliği Yüksek Elektronik Aletleri Tercih Edebiliriz

A sınıfı bir buzdolabı yıllık ortalama 449 kWh enerji tüketir. Bu miktar G sınıfı bir ürün için 1020 kWh’tan fazladır.

Karbon ayak izini azaltmak için enerji verimliliği yüksek elektronik aletlere ve beyaz eşyalara yönelebiliriz. Bunun için satın alma aşamasında “A” enerji sınıfı ürünler arasından seçim yapmak yeterlidir.

Hatta aydınlatma, enerji tüketimi gibi konularda akıllı ev ve ofis ürünlerini tercih edip hem fatura tutarlarını düşürebilir hem de birincil ayak izini asgari düzeye çekebiliriz. 

•  Yerli ve Organik Gıda Tüketmeye Öncelik Verebiliriz

Gıda ürünleri ve karbon ayak izi söz konusu olduğunda, birçok kişinin aklına yalnızca üretim aşamalarındaki sera gazı salınımı gelir.  Oysa ürünlerin taşınması ve depolanması sırasında da çoğunlukla fosil yakıt kullanıldığı için sera gazları ortaya çıkar ve bu gazlar atmosferde ısıyı tutarak çevreye zarar vermektedir.

Bu duruma son vermenin en pratik yolu ise yerli ve organik gıdaları satın alıp tüketmekten geçer. Yerel tarım ürünlerine yönelmek ayrıca yöre ekonomisinin gelişmesine de katkıda bulunur.

• Geri Dönüştürülebilir Ürünlere Yönelebiliriz

Geri dönüşüme önem vermek, karbon ayak izini azaltmanın en pratik yollarından bir tanesidir. Kâğıt, cam ve plastik çöpleri ayrıştırıp farklı alanlarda depolayarak çevrenin korunmasına önemli ölçüde katkıda bulunabiliriz.

Özellikle giyim alışverişinde geri dönüştürülmüş ürünlere yönelmek de sürdürülebilirlik açısından önemlidir. Çünkü üretilen her bir kilogramlık yeni tekstil ürünü, doğaya 2 kilogram karbondioksit salınımı anlamına gelir.

• Yeşil Alanları Korumaya ve Artırmaya Odaklanabiliriz

Doğa, aslında atmosfere salınan sera gazlarını dengeler. Özellikle toprak, önemli miktarda karbondioksiti kendi bünyesine hapsederek sera gazı etkilerini azaltır. Ancak bu süreç, oldukça yavaş ilerler. Doğanın kendi dengesini sağlayabilmesini kolaylaştırmak için yeşil alanları korumaya ve özellikle büyük şehirlerde sayılarını artırmaya odaklanabiliriz.

• Çevre Temizliğine Dikkat Edebiliriz

Bilinçsizce yeşil alanlara ve sokaklara atılan plastik atıklar, çözünme aşamasında ciddi miktarda zararlı gazın atmosfere karışmasına sebep olur. Etrafa saçılan atıklar ayrıca hoş olmayan görüntülere ve kokuya da davetiye çıkarır.

Tüm bunlardan kaçınmak ve küresel ısınmaya bağlı iklim değişikliğine son vermek için çevremizi temiz tutmaya daha fazla çaba harcayabiliriz. Örneğin yiyecek ambalajlarını, plastik poşetleri gelişigüzel atmak yerine bir çöp bidonu bulana kadar yanımızda taşıyabiliriz.

Eğer karbon ayak izini azaltmakla ilgili uyguladığınız farklı yöntemler varsa, aşağıya yorum bırakarak bizimle paylaşabilir, böylece yarınlara yaşanabilir bir dünya bırakmak isteyen bireylere yol gösterebilmemize katkıda bulunabilirsiniz.