Şimşek ve Gök Gürültüsü Nasıl Oluşur?

Sironofil, ya da İngilizce karşılığıyla ceraunophile, şimşek, yıldırım ve gök gürültülü havaları seven kişileri tanımlamak için kullanılan bir tabirdir. Kimisi fırtınalı ve şimşeklerin ardı ardına tekrar oluştuğu havaları severken kimileri için ise bu havalar adeta bir kâbus olabilir.

Geçen her saniyede Dünya’nın farklı bölgelerinde ortalama olarak toplam 100 şimşek ve yıldırım oluşur. Çevresindeki havayı Güneş yüzeyinin tam 5 katı kadar yani yaklaşık olarak 30.000 °C'ye kadar ısıtan ve elektrik yüklü bu doğa olayı insanlar başta olmak üzere canlı ve cansız birçok varlığı tehdit eder.

Genellikle bulutlar arasındaki enerji yükü farklarından oluşan şimşeğe, negatif yüklü bulutlar ile yeryüzü arasındaki enerji aktarımı olduğunda yıldırım adını veriyoruz. Yıldırımlar, yüksek gerilim hatlarındaki elektrikten yaklaşık 10 kat daha fazla elektrik enerjisine sahiptir. Orman yangınlarına ve çeşitli maddi zararların yanı sıra insan ve hayvanları hedef alan yıldırımlar ölümcül olabilir. İnsan vücudunu 3 milisaniyede terk etmesine rağmen kalıcı hasarlara hatta ölüme yol açabilen yıldırımların yapısını anlamak ve fırtınalı havalarda yıldırımlara karşı önlem almak son derece önemlidir. Gelin, şimşekler, yıldırımlar ve onlara eşlik eden gök gürültüsünün nasıl oluştuğuna yakından bakalım.

Şimşek Nedir?

Şimşekler, bulutlar arasında veya bulutla yeryüzü arasında gerçekleşen hava olaylarıdır. En basit tabirle havadaki pozitif ve negatif yükler arasındaki dengenin bozulması sonucu ortaya çıkan elektriksel kıvılcımlardır.

Şimşekler, üç ana başlık altında sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırmada şimşeğin nerede başladığı ve nerede bittiği dikkate alınır. Bir şimşek sadece bir bulut içerisinde, iki bulut arasında veya bulut ile yeryüzü arasında gerçekleşebilir. Bulut ile yeryüzü arasında gerçekleşen şimşekler, yıldırım olarak da adlandırılır.

Fırtınalı havalarda gökyüzünü aydınlatarak hayranlık uyandırıcı görüntüler oluşturan şimşeklerin oluşumuna neden olan etki statik elektriktir. İki nesneyi birbirine sürttüğünüzde oluşan statik elektriği birçok kez tecrübe etmişsinizdir. Bulutlardaki şimşeklerin oluşumu da statik elektrik yükü ile ilgilidir.

Şimşekleri daha iyi anlayabilmek için geldikleri yer olan bulutlar hakkında bazı bilgilerin üzerinden geçilmesi gerekir. Bulutlar, havadaki nemin bir arada toplandığı oluşumlardır. Bulutlar içerisinde su damlacıkları, su buharı, buz kristalleri gibi suyun farklı biçimleriyle birlikte toz ve kum gibi materyalleri barındırır. Bulut içerisindeki hava akımları nedeniyle su damlacıkları yukarı doğru yükselip buza dönüşürken bir yandan da buz tanecikleri alçalıp yeniden aşağı inerek erir. Peki şimşeklerin bu durumla ilgisi nedir?

Fırtına oluştuğunda bulutlar içerisindeki buz kristalleri hızlı bir şekilde hareket ederken birbirlerine çarpar. Buz kristallerinin sürtünmesi sırasında parçacıklar arasında elektron alışverişi gerçekleşir. Böylelikle bulut içerisinde pozitif ve negatif yüklü bölümler oluşarak  şimşeklerin meydana gelmesi için uygun ortam gelişir.

Şimşek Nasıl Oluşur?

Bilim insanları henüz şimşeklerin neden oluştuğu konusunda kesin bir kanıya varamamıştır. Ancak bir şimşeğin nasıl oluştuğu net bir şekilde bilinir. Şimşekler, bulut içinde meydana gelen bir dizi elektriksel olay sonucunda oluşur. Bulut içerisinde hareket eden negatif yükler ve pozitif yükler birbirinden ayrılır. Bulutun üst kısmı pozitif hale gelirken taban kısmı ise negatif yükleri barındırır. Bulut içerisinde bu yüklerin dağılımı belirli bir noktaya kadar korunabilir. Oluşan elektrik alanlarının gücü atmosferin yalıtım eşiğini aştığında ise şimşekler meydana gelir.

Gök Gürültüsü Nedir?

Fırtınalı havalar ve şimşekler, kimilerine huzur verirken bir kısım için ise oldukça ürkütücüdür. Şimşekleri bu kadar korkutucu yapan ise şimşeği birkaç saniye ara ile takip eden gök gürültüsüdür. Adeta bir patlama sesini andıran yüksek desibelli gök gürültüleri bir kaç saniye ile yarım dakikaya kadar uzayabilen sürelere sahiptir.

Gök gürültülerinin, ışıktan daha hızlı olması nedeniyle şimşeklerden birkaç saniye sonra duyulduğunu artık biliyoruz. Peki ama gök gürültüsünü oluşturan nedir?

Gök Gürültüsü Nasıl Oluşur?

Gök gürültüsünün oluşmasına neden olan temel sebep havanın anlık olarak hızla ısınması ve ardından yeniden hızla soğumasıdır. Şimşekler oluşurken havayı oldukça fazla ısıtır. Bir şimşek oluşumunda ortaya çıkan sıcaklık 30.000 °C’ye yakındır. Bu sıcaklığın yüksekliğinin daha iyi anlaşılması için Güneş’in yüzeyinden beş kat daha fazla olduğunu söylemek etkili olacaktır.

Şimşek oluştuğunda etrafındaki hava oldukça hızlı bir şekilde genleşir. Bu o kadar hızlı olur ki önündeki havayı sıkıştırarak ses patlamasına benzer şekilde şok dalgası oluşmasına neden olur. Bu olay “patlayıcı genleşme” olarak da adlandırılır. Havada yaşanan bu ani ısı artışı yüksek hızlı genleşme, gök gürültüsü olarak tanımlanan seslerin oluşmasına neden olur.

Yıldırım ve Şimşek Arasındaki Farklar

Yıldırımlar da aslında bir şimşek türüdür. Tek farkları oluşan elektrik kıvılcımının bulut ile yeryüzü arasında gelişiyor olmasıdır. Elektrik yüklü bulutların yeryüzüne yakın taban kısmı negatif yüklü hale gelir. Zıt yüklerin birbirini çekmesi prensibiyle bulutta bulunan negatif yükler, yeryüzünün pozitif yüklerini kendisine doğru çeker. Buluttaki negatif yükler aşağı inerken aynı zamanda pozitif yüklerde yükselir ve buluşma gerçekleşir. Atmosfer her ne kadar bu buluşmanın yaşanmasını önlemek için yalıtkan görevi görse de belirli yük değeri aşıldığında elektrik boşalması gerçekleşir ve bulut ile yeryüzü arasında şimşek yani yıldırım meydana gelir.

Şimşek ve Gök Gürültüsünün Tehlikeleri ve Güvenlik Önlemleri 

Şimşekler her ne kadar etkileyici olsalar da son derece tehlikeli doğa olaylarıdır. Özellikle gökyüzü ve yeryüzü, oluşan şimşek ve gök gürültüsü birleşimi yıldırımlar insan hayatı için ciddi tehdit oluşturur. Fırtınalı havalarda yıldırımlardan korunmak ve güvende kalmak için yapmanız gerekenler ise şöyledir:

Yıldırımlardan korunmanın en etkili yolu fırtına merkezinden olabildiğince uzak durmaktır.

Açık bir alanda ve fırtınaya yakınsanız elektrik direkleri gibi uzun metallerden, ağaçlardan ve diğer metal yapılardan uzak durmalısınız. Özellikle yağmurdan korunmak için ağaç altına sığınmak doğrudan bir yıldırıma hedef olmanıza neden olabilir.

Fırtına esnasında açık bir alanda bulunuyorsanız en kısa sürede kapalı ve güvenli bir alana geçmelisiniz.

Sığınabileceğiniz herhangi bir kapalı alan yoksa arabanıza da sığınmayı düşünebilirsiniz. Ancak metal aksamlara dokunmadığınızdan emin olmalısınız.

Kapalı bir ortamda olmanız, tamamen güvende olduğunuz anlamına gelmez. Kapalı alanlarda camlardan, duş ve küvetlerden, radyo, bilgisayar ve özellikle kablolu elektronik aletlerden uzak durmalısınız.

Ev ve iş yerlerinde, yıldırım savar olarak da adlandırılan paratoner kullanımına önem verilmelidir. Mümkünse fırtına anında paratoneri bulunan binalara sığınmayı tercih edebilirsiniz.

Yaşanan şimşek fırtınalarının ardından açık alana çıkmak için en az 30 dakika beklemelisiniz.

Özet

Bu blog yazısında, şimşek ve gök gürültüsünün nasıl oluştuğunu ayrıntılı bir şekilde ele aldık. Şimşek, bulutlar arasında ya da bulutla yeryüzü arasında oluşan enerji farklarının bir sonucu olarak meydana gelir. Gök gürültüsü ise bu enerji boşalmasının çevredeki havayı aniden ısıtması ve ardından hızlı bir şekilde soğuması sonucunda oluşan ses dalgalarıdır. Ayrıca, yıldırım ve şimşek arasındaki farklar ile bu doğa olaylarının insan sağlığı ve çevre üzerindeki potansiyel tehlikelerini açıkladık. Fırtınalı havalarda güvende kalmak için alınması gereken önlemleri ve şimşeklerin oluşum sürecindeki statik elektrik faktörünü de derinlemesine inceledik. Yazının devamında, yıldırımlardan korunma yollarını ve güvenliğinizi artırmak için yapabileceğiniz adımları bulabilirsiniz.

 Özet bölümü hiç bir müdahalede bulunulmadan Chatgpt ile oluşturulmuştur.

Peki siz gök gürültüsü ve şimşekleri sevenlerden misiniz yoksa olası tehlikeler sebebiyle tedirgin olanlardan mı? Düşüncelerinizi yorumlarda bizimle paylaşmayı unutmayın.